Leren programmeren zonder leraar: kan dat? - Breens.nl (2023)

Geen lessen, geen boeken, geen docenten, geen collegegeld en een schoolgebouw dat vierentwintig uur per dag en zeven dagen per week geopend is. Dat is het concept van de gloednieuwe programmeerschool Codam, gevestigd op het Marineterrein in hartje Amsterdam. Britte van Erven dook een week lang onder in de ‘Piscine’, het selectieproces van deze ideële school dat een maand duurt. Wie de selectie overleeft, wordt toegelaten tot de droom van iedere programmeur in spé: een gratis programmeerschool, waar het onderwijs op een totaal andere manier benaderd wordt.

Tijdens deze eerste week van de selectiemaand mag ik hier even student zijn en de wereld van het programmeren induiken. Het belooft op zijn zachtst gezegd interessant te worden: ik weet van toeten noch blazen als het op programmeren aankomt. Codam stelt echter dat je geen enkele ervaring nodig hebt om op deze school toegelaten te worden. Sterker nog, je hoeft zelfs geen enkel diploma op zak te hebben. Alleen talent en doorzettingsvermogen zijn cruciaal voor deze opleiding.

“The school that’s nothing like school”

Codam is dus een bijzonder concept in vergelijking met het reguliere schoolsysteem, zo niet bijna het tegenovergestelde ervan. “The school that’s nothing like school” staat er op de site. Klinkt als een heleboel fun, maar het vergt vast ook veel discipline. Mag je zelf je tijd indelen en je eigen tempo bepalen? En werkt dat wel voor een van nature luie donder zoals ik? Het rooster, de docenten en de lessen waren vroeger voor mij altijd een welkome stok achter de deur. Ik vraag me vooral af hoe de studenten omgaan met al die vrijheid en of de methode werkt.

Codam biedt studenten niet alleen een kans, maar voorziet ook in een grote maatschappelijke behoefte. In Nederland is, net zoals in de rest van de wereld, een schreeuwend tekort aan IT’ers. Er zijn per jaar zo’n 3500 studenten die computer science studeren in Nederland, terwijl de behoefte van de tech-industrie vele malen groter is. Je wordt op deze programmeerschool dan ook niet opgeleid voor een diploma, maar voor jouw kansen op de arbeidsmarkt. Daarin blijkt École 42, de Franse versie van Codam in Parijs, een succes: de Parijse studenten kregen na hun opleiding gemiddeld twee banen aangeboden.

120 licht gespannen deelnemers

Eenmaal in het auditorium schuiven de 120 licht gespannen deelnemers onwennig naast elkaar op de felgekleurde banken. Directeur David Giron, een bebaarde Fransman met een lange donkere paardenstaart, liet École 42 achter om het kunstje hier in Amsterdam met Codam over te doen. Hij legt het opdrachtensysteem als volgt uit: iedere ochtend komt er een nieuwe set opdrachten online, die je uiterlijk de volgende dag ’s avonds moet inleveren.

Ook de weekenden staan volgeboekt: tijdens de Piscine ben je de hele maand zeven dagen per week op school

(Video) SP-kamerlid Peter Kwint: ‘Ik denk dat de kern van klassikaal onderwijs overeind blijft’

Op je gemakje twee dagen aan een set werken is er dus niet bij: je krijgt iedere dag een nieuwe lading. Vrijdagavond staat er een vier uur durend examen over de stof van de voorgaande dagen op het menu. Hoewel je je tijd dus in principe zelf kunt indelen, zal het behoorlijk aanpoten zijn. Ook de weekenden staan volgeboekt: tijdens de Piscine ben je de hele maand zeven dagen per week op school. De opdrachten worden online ingeleverd, waarna er door medestudenten én automatische beoordelingssoftware (Moulinette, ook wel bekend onder de Engelse benaming ‘Deep Thought’) wordt beoordeeld.

Aan de slag in ‘het cluster’

Na de presentatie gaan we in een grote ruimte met een industriële uitstraling, ook wel ‘het cluster’ genoemd, aan de slag met de opdrachten. Het onderwerp: programmeertaal ‘C’. De rest van de ochtend gaat voorbij in een roes van onwennigheid en verwarring. Behalve een aantal instructievideo’s om te bekijken wordt er niet veel uitgelegd. Vogel het samen maar uit, is het devies. Al bij de eerste paar instructievideo’s vliegen de moeilijke woorden me om de oren. Ik en vele andere deelnemers weten niet waar we het zoeken moeten en er hangt een chaotisch sfeertje in het lokaal.

Terwijl ik me met redelijk wat moeite door de eerste paar opdrachten heen worstel, besef ik me dat de tijd voorbij vliegt. Het moeizame oplossen van de problemen slokt de uren ongevraagd op en voor ik er erg in heb, is het avond. Timemanagement en ik beginnen op slechte voet: ik ben pas bij opdracht zes als ik ’s avonds rond half acht het pand verlaat. Een groot aantal strijders blijft achter, avond of geen avond.

Flinke portie stress

Met mijn gemakzuchtige, ‘vroegtijdige’ vertrek van gisteravond bezorg ik mezelf de volgende morgen een flinke portie stress. Eenmaal gesetteld in het cluster voel ik de hete adem van de nieuwe set opdrachten van vanmorgen opdringerig in mijn nek hijgen. De verleiding om de opdrachten van gisteren over te slaan en aan de nieuwe te beginnen ligt sluw op de loer, tot een medestudent me eraan herinnert dat ik de volgende set niet zal begrijpen als ik nu een deel oversla.

“Op het mbo kon ik niet mijn eigen gang gaan. Hier kan ik zelf bepalen wanneer ik werk en wanneer ik naar school ga”

De algehele sfeer in het cluster is een beetje paniekerig: de opdrachten vallen vies tegen en de tijdsdruk is prominent aanwezig. Ik schiet voor geen meter op. Waar ben ik aan begonnen? Als ik op zoek ga naar iemand die me kan helpen, raak ik aan de praat met Alexis (30), een jongen die iets verderop zit. Uiteindelijk gaan we samen verder met de opdrachten en dat gaat meteen een stuk beter dan in m’n eentje.

Pittig rooster

Aan het einde van de dag voel ik me toch een beetje cool: ik ken al best wat commando’s en ik krijg er al aardig wat mee voor elkaar. Deels heb ik dat ook aan de uitleg van de van oorsprong Boliviaanse Alexis te danken. Net als hij is een aanzienlijk deel van de deelnemers afkomstig uit het buitenland, wat Engels de voertaal maakt op Codam. In het dagelijks leven werkt Alexis als zzp’er en maakt hij websites. Hoewel zijn ervaring hem een kleine voorsprong geeft, vallen de eerste dagen hier hem zwaar, vertelt hij. De stof is absoluut niet makkelijk en naast het pittige rooster van de Piscine moet hij ook blijven werken om geld te verdienen.

“’s Avonds laat moet ik nog een paar uur thuis werken. Het is zwaar, maar dat had ik ook verwacht. Alleen de doorzetters zullen overblijven”, legt hij uit. “Als ik door de Piscine kom, moet ik naast de opleiding ook als zzp’er blijven werken. Dat wordt moeilijk, maar ik ben bereid om in mezelf te investeren. Codam is in Nederland mijn enige kans om te leren programmeren.” Alexis heeft er geen problemen mee dat hij uiteindelijk geen diploma zal ontvangen: “In de IT is dat helemaal niet nodig. Het gaat om je ervaring en om wat je kunt, niet om het papiertje.”

Ticket naar de toekomst

Volgens Codam moet hoger onderwijs voor iedereen toegankelijk zijn, ook als je geen geld hebt. Daarnaast biedt deze revolutionaire vorm van onderwijs een nieuwe kans aan jongeren die niet goed in het reguliere schoolsysteem passen. Zo vindt Robert (20), met wie ik af en toe optrek deze week, het vooral prettig dat hij zijn eigen tijd kan indelen. “Op het mbo kon ik niet mijn eigen gang gaan en dat vond ik heel moeilijk. Hier kan ik zelf bepalen wanneer ik werk en wanneer ik naar school ga.”

Hij wil later een eigen bedrijf beginnen als grafisch ondernemer en Codam is zijn ticket naar de toekomst die hij voor zichzelf voor ogen heeft. Hij heeft ervaring met HTML, maar wil ook leren programmeren. Hoewel mijn prestaties deze week langzaam bergafwaarts gaan, gaat het bij Robert steeds beter. “Ik had het eigenlijk erger verwacht, tot nu toe vind ik het programmeren echt leuk. Ik begin er steeds beter in te komen.”

Streven naar gelijke verhouding tussen man en vrouw

Codam is voor iedereen: dat uit zich ook in het streven naar diversiteit. Het overgrote deel van de studenten op Nederlandse technische opleidingen is man. De school streeft ernaar om de verhouding tussen mannen en vrouwen op de opleiding 50/50 te krijgen.

“We willen het stigma doorbreken dat dit een mannenvak is. Innovatie bereik je namelijk met diversiteit: verschillende mensen met verschillende eigenschappen die samen naar hetzelfde probleem kijken”

(Video) Koreaans Leren ~ Les 1 [Het Alfabet]

“Momenteel zitten we op 24 procent vrouwen. We zijn er dus nog niet, maar dit is wel een stuk hoger dan het gemiddelde van de technische opleidingen op Nederlandse universiteiten, dat op elf procent ligt”, vertelt Lisa Stamm, communicatiemanager van Codam.“We willen het stigma doorbreken dat dit een mannenvak is. Innovatie bereik je namelijk met diversiteit: verschillende mensen met verschillende eigenschappen die samen naar hetzelfde probleem kijken.”

Nog een dag stuntelen

Na weer een dag stuntelen ben ik zelf nog maar weinig opgeschoten. Vanbinnen begint de neiging om deze opdrachten op te geven steeds iets harder op de deur te bonzen. “Ik help je wel”, zegt Robert terwijl hij zijn koptelefoon van zijn oren trekt. Robert helpt graag, zelfs als ik er niet om vraag. Hij is zelfs zo behulpzaam, dat hij anderen ook helpt als het ten koste gaat van de tijd die hij aan zijn eigen opdrachten kan besteden. Er werd ons van tevoren al verzekerd dat je elkaar nodig hebt tijdens de Piscine, dus ik maak dankbaar gebruik van zijn hulp.

De school profileert zich onder andere metpeer-to-peer learning, een methode waarbij je van elkaar leert, aan elkaar uitlegt en samenwerkt. Je medestudenten zijn op Codam zowel je docent als je vriendengroep in één. Het valt me dan ook op hoe snel iedereen vrienden maakt. Er heerst een soort gevoel van saamhorigheid: samen strijden naar die felbegeerde eindstreep. Lisa Stamm vertelt me dat er geen vast aantal studenten is dat mag beginnen aan het vaste curriculum. “Na afloop wordt iedereen individueel beoordeeld. We kijken onder andere naar je prestaties, maar ook naar hoe je samenwerkt en omgaat met situaties. Iedereen die geschikt is mag door.”

Tweede natuur gevonden

Naarmate de week vordert gaan de moeilijkheidsgraad en het tempo verder omhoog. De ene student raakt steeds gefrustreerder en loopt af en toe naar buiten om af te koelen. De ander heeft zijn tweede natuur gevonden en codeert er lustig op los. Ik zie zowel triomfantelijke high fives als wanhopige handen in het haar. Net als het overgrote deel heb ik veel moeite met de opdrachten, maar de deelnemers die als een trein gaan, zijn zo collegiaal om uitleg te geven. Het is mooi om te zien hoe iedereen elkaar helpt: één meisje organiseert zelfs een soortrecapom de stof van de vorige dag nogmaals uit te leggen. Er hebben zich zeker twintig man om haar heen verzameld.

De ene student raakt steeds gefrustreerder en loopt af en toe naar buiten om af te koelen. De ander heeft zijn tweede natuur gevonden en codeert er lustig op los

Lisa Stamm vertelt me dat de Piscine een stressvolle periode is, maar dat het vaste curriculum heel anders zal zijn. “Die constante deadlinedruk is daar veel minder. Het curriculum geeft je dus veel meer vrijheid om je eigen tempo te bepalen: iedere student is immers anders. Snelle leerlingen kunnen de gehele opleiding bijvoorbeeld in twee jaar afronden, maar er vijf jaar over doen mag ook.”

Tijd voor de grote test

Op vrijdagmiddag hangen er zenuwen in de lucht. Tijd voor de grote test van deze week. Wanneer ik met wat gezonde spanning inlog, vind ik uiteindelijk een tekstbestand met de naam ‘read me’. Kassa. Ik spiek even om me heen en zie dat nog niet iedereen bij het bestand is. Met een triomfantelijk gevoel door deze forse voorsprong – althans, zo voelt het – scroll ik op mijn dooie gemakje door het lange bestand heen, terwijl ik hier en daar een paar regels lees. Mijn oog valt op een aantal opdrachten waarvan ik de vraag niet eens begrijp en ik voel zenuwen opkomen. Rustig blijven, denk ik bij mezelf. Eerst even de boel verkennen.

Volgens het tekstbestand moet ik de ‘examshell’ in om het examen te maken. Uit de tekst maak ik op dat ik die examshell kan openen door in de gewone shell (de terminal waarin we deze week steeds gewerkt hebben) ‘examshell’ te typen. Kat in het bakkie. Dat denk ik althans, want mijn voorspoed wordt ruw verstoord: error. Nu al een error? Hoe kan ik zo’n simpele handeling fout doen?

De paniek slaat toe

Ik steek mijn vinger op en iemand van destaffkomt naar me toe. Als ik naar het scherm wijs, verschijnt er een mysterieuze glimlach op zijn gezicht: “Tja, daar kan ik je helaas niet bij helpen.” Ik weet genoeg. Deze glimlach betekent hoogstwaarschijnlijk dat de oplossing voor het oprapen ligt. Een beetje beteuterd zoek ik verder naar aanwijzingen, tot ik ergens zie staan dat ik maar tien minuten de tijd heb om in de examshell te komen. Geschrokken kijk ik naar de klok: acht over zes.

Alles is een spel, een uitdaging en een leerproces. Het sluit precies aan bij de zoek-het-zelf-maar-uit-aanpak van deze vernieuwende school

De paniek slaat toe en ik probeer het nog eens en nog eens, maar tevergeefs. De stem van Catherine, ‘Head of Studies’ van Codam, schalt door het cluster: “Those of you who haven’t made it into the Examshell: you can leave now.” Wat? Verontwaardigd kijk ik om me heen, waar ik nog meer gepikeerde gezichten zie. Als ik met enige gêne opsta, zie ik tot mijn verbazing bijna de helft van de aanwezigen opstaan om het lokaal te verlaten.

Lachen als een boer met kiespijn

Als we schoorvoetend de grote hal inlopen schrikken we van een hoop lawaai. Een groep studenten van het vaste curriculum staat ons, de losers, op te wachten. Ze lachen en blazen de longen uit hun lijf op feesttoeters, zoals je die vroeger op kinderfeestjes had. Het laat ons even extra beseffen dat we het cluster zijn uitgebonjourd, zonder überhaupt aan het examen te kunnen beginnen. Toch moet iedereen lachen om de situatie, al is het wel met kiespijn. De studenten staan er niet alleen om de gedupeerden smakelijk uit te lachen, maar ook om ze een hart onder de riem te steken. Ze nemen ‘de losers’ op sleeptouw naar het café om de hoek, voor een bakkie troost in de vorm van een biertje.

Wanneer ik voor de laatste keer het gebouw uitloop, voel ik me ergens toch een beetje belazerd door het examenincident. Wel is het een mooi einde van mijn week. Dit is namelijk Codam in een notendop: alles is een spel, een uitdaging en een leerproces. Het sluit precies aan bij de zoek-het-zelf-maar-uit-aanpak van deze vernieuwende school, zoals ik deze week meerdere keren heb mogen ervaren. Het leren zwemmen in de Piscine is allesbehalve makkelijk, maar Codam voelt tegelijkertijd als een warm bad. Keihard onderuit gaan is hier helemaal niet erg, zolang je maar wilt leren en niet opgeeft.